چگونه با کودک لجباز برخورد کنیم؟

لجبازی یکی از رفتارهای رایج و چالش‌برانگیز در دوران کودکی است که تقریباً همه والدین با آن روبه‌رو می‌شوند. این رفتار اگرچه در بیشتر مواقع بخشی طبیعی از فرایند رشد و خودمختاری کودک است، اما اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند منجر به تنش، احساس شکست والدین و آسیب به رابطه والد–کودک شود. در این مقاله، با استناد به منابع معتبر بین‌المللی، به بررسی منشأ لجبازی، اشتباهات والدین در مواجهه با آن و راهکارهای موثر برای مدیریت چنین رفتارهایی می‌پردازیم.

⸻

بر اساس یافته‌های انجمن روان‌شناسی آمریکا (APA)، سن شروع لجبازی معمولاً از ۱۸ ماهگی آغاز می‌شود و تا حدود ۴ سالگی به اوج می‌رسد.

این دوره، هم‌زمان با شکل‌گیری مفهوم “من” در ذهن کودک است. کودک در این سن تلاش می‌کند خود را مستقل تجربه کند، اختیار داشته باشد، و بر محیط اطراف خود تأثیر بگذارد. از همین‌جاست که «نه گفتن» و مخالفت‌کردن تبدیل به ابزارهای مهم رشد روانی می‌شوند.

به گفته مرکز رشد کودک دانشگاه هاروارد (Harvard Center on the Developing Child)، لجبازی کودک در این مرحله معمولاً رفتاری موقعیتی و هیجانی است، نه نشانهٔ نافرمانی یا بدرفتاری عمدی. بنابراین، برخورد والدین با این رفتار نقشی کلیدی در آیندهٔ تعاملات کودک دارد.

⸻

لجبازی با سرکشی تفاوت دارد.

لجبازی معمولاً موقتی، قابل پیش‌بینی و وابسته به وضعیت خاصی (خستگی، گرسنگی، محدود شدن) است. در حالی که سرکشی شامل رفتارهای منفی مستمر، نافرمانی از قوانین، پرخاشگری یا رفتارهای مخرب است که نیازمند ارزیابی تخصصی است.

⸻

⸻

۱. حفظ آرامش والد

هیجانات کودک از والد تغذیه می‌کند. وقتی والد آرام بماند، کودک نیز سریع‌تر از بحران عبور می‌کند.

۲. استفاده از گزینه‌های محدود

به‌جای تحمیل، انتخاب بدهید:

«می‌خوای لباس آبی‌تو بپوشی یا زردتو؟»

این کار حس کنترل کودک را حفظ می‌کند ولی مرزها هم مشخص است.

۳. همدلی و بازتاب احساس

«می‌دونم الان عصبانی‌ای چون نمی‌خوای اسباب‌بازی‌تو بدی. خیلی دوسش داری.»

این جمله ساده، باعث کاهش دفاع کودک می‌شود چون حسِ فهمیده‌شدن دارد.

۴. ثبات در قوانین

اگر «نه» گفتید، پایش بایستید—اما بدون تحقیر، تنبیه یا باج دادن.

۵. تمرین مهارت در زمان آرامش

لحظه قشقرق، زمان آموزش نیست. بعداً در زمان بازی یا قصه‌گویی، راه درست را تمرین کنید.

⸻

به کودک انتخاب محدود بدهید، از قبل اطلاع دهید و تا حد ممکن مشارکت در آماده‌سازی را به خودش واگذار کنید.

بدون اجبار، غذاهای ساده و جذاب پیشنهاد دهید. انتخاب از بین دو غذای سالم گزینه مناسبی است.

روتین خواب (قصه، نور کم، نوازش) و آمادگی ذهنی قبل از خواب در کاهش مقاومت بسیار موثر است.

از قبل توافق کنید که امروز خرید نداریم. اگر مخالفت شد، بدون داد زدن، محکم و آرام رفتار را هدایت کنید.

⸻

لجبازی کودک، نشانه رشد است؛ نه مشکلی برای حذف شدن.

واکنش ما، تعیین‌کننده‌ی این است که این رفتار به مقاومت، ترس یا رشد سالم ختم شود. والدین آگاه با حفظ آرامش، تعیین مرزهای ثابت، همدلی و آموزش غیرمستقیم، نه‌تنها لجبازی را کاهش می‌دهند، بلکه به پرورش اعتمادبه‌نفس، استقلال و خودکنترلی کودک کمک می‌کنند.

⸻

منابع بین‌المللی